Zdobycie samochodu pancernego Ehrhardt M1917obszerne fragmenty z książki „Moje wspomnienia z walk o niepodległość Polski” Piotra Grzeczki byłego zbrojowniczego II batalionu 4-go Pułku Strzelców Wielkopolskich (58p.p.)(pisownia oryginalna)cała książka do przeczytania TU https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?showContent=true&id=131266
Hautihm, gibihm, Messerraus (bijgo,uderz go, dobądź noża it.d.)Stare brodziaste landszturmany https://pl.wikipedia.org/wiki/Landsturmobarczeni łupami (gdyby to szło zabralibycałe domy) cisnęli się do przepełnionychpociągów, a przemęczeni kolejarze z troskąspoglądali czy szczęśliwie doprowadzą pociągido miejsca przeznaczenia. Gdzie było spojrzećwszędzie przewrót, wybryki, nieposłuszeństwo. WBerlinie https://pl.wikipedia.org/wiki/Berlinsprzedawano widokówki przedstawiające uciekającegocesarza wraz z następcą tronu z tobołkami w przebraniu cywilnym do Holandii. Toteż przyzwyczajony do surowej dyscypliny iwidząc to niebywałe wydarzenie, szeptałem zdumionyczy i to możliwe, by w państwieładu i bojaźni Bożej mógłmieć miejsce bunt i rewolta? W Berliniezatrzymał się pociąg wiozący żołnierzy ze wschodu. Opowiadali że Polacyopanowali Królestwo Kongresowehttps://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Polskie_(kongresowe)i niedługo to przyjdą do Poznaniahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84. Tłum żołnierzy tymi wieściami zbytnionieprzejmował się i strudzeni długoletnią wojną,żołnierze czynili
Uwagi - niech siędzieje co chce, mamy wojny do przesytu,pragniemy pokoju i powracamy do domu.
...
Dnia 27 grudnia roku Pańskiego1918 nad grodem Przemysława https://pl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84zabrzmiał swym donośnym głosem złoty RógWolności. Echo tego symbolicznego rogu jakobłyskawica rozległo się po całym zaborzepruskim https://pl.wikipedia.org/wiki/Zab%C3%B3r_pruski.Na dźwięk jego młodzieńcy ze wszystkichchat, ze wszystkich podwórzy pochopnie imężnie śpieszą na miejsca zbiórki, bysię zaciągnąć do hufców, gotujących siędo wymarszu na „Pole Chwały".W niedzielę rano 5 stycznia 1919 roku do Budzynia https://pl.wikipedia.org/wiki/Budzy%C5%84przybyła gromadka Sokołów powstańców zRogoźna https://pl.wikipedia.org/wiki/Rogo%C5%BAnoz Wiktorem Skotarczakiem https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiktor_Skotarczakna czele i obsadziła Budzyń, uwalniającmiasto nasze ze Szpon orła czarnegohttps://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Niemieckiepo półtorawiekowej niewoli. Oni to pierwsizatknęli chorągwie polskie na gmachach publicznych,powierzając gospodarzowi Lippokowi z pod Budzynia (Stanisław Lippok) dowództwonad miastem. Na drugi dzień Powstańcywyruszyli na Chodzież https://pl.wikipedia.org/wiki/Chodzie%C5%BCi miasto to zajęli bez walki, atoligdy z Piły https://pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C5%82a_(miasto)nadciągnął silny oddział Heimatschutzuhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Grenzschutz_Ost, Polacy wycofali się z Chodzieżyi wrócili do Budzynia.
Budzyń, ta mała miejscowość, mocnozniemczona, miała odegrać ważną rolę whistorii powstania. I rzeczywiście miasteczkonasze w tym przełomowym, historycznym czasiepiękne przeżywało chwile. Do Budzynia śpieszylipowstańcy z bliska i dalszych okolic zgłaszającsię do szeregów. Tu na naszym rynkuwrzało i kipiało życie żołnierskie. DoBudzynia przyjeżdżali nasi kochani wodzowie,którzy nam tak dzielnie hetmanili,generałowie: Dowbor Muśnickii https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Dowbor-Mu%C5%9Bnickiś.p. Grudzielski https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Grudzielski. Tu w Budzyniu odbył sięrzadki akt historyczny, który jak Budzyństoi i istnieć będzie, możejuż się nie powtórzy! Na rynku naszymprzy ołtarzu polowym wojsko polskie przysięgałowierność Ojczyźnie. Budzyń stał się miejscemstrategicznym i koncentracyjnym wojsk polskichpododcinka szóstego frontu północnegoi za razem kolebką tworzącegosię II baonu sławnego 4pułku Strzelców Wielkopolskich (58p.p.)https://pw.ipn.gov.pl/pwi/historia/oddzialy-powstancze/8611,Piechota-Wojsk-Wielkopolskich.html?poz=1. Budzyń przygarniał i tulił dosiebie Powstańców, karmił ich, ocierał łzyi goił rany. Wreszcie Budzyń był pierwszyskropiony krwią polską w tutejszym powiecie.Na trzeci dzień powstania, gdy na rynkubyliśmy zajęci przygotowywaniem siędo akcji zbrojnej na Chodzież, zjawiłsię samolot nieprzyjacielski i zabija namnaszego dzielnego druha śp. Rajewiczahttps://chodziez.naszemiasto.pl/wspomnienie-o-michale-rajewiczu-pierwszym-poleglym/ar/c16-4946114. Nadmienić mi tu wypada, że zabójcaś.p.Rajewicza był lotnikiem światowej sławy Oberleutnantarmji pruskiej https://en.wikipedia.org/wiki/Max_N%C3%A4therudekorowany licznymi orderami, który wwojnie światowej zestrzelił 27 samolotów, kilkabalonów na uwięzi, przy czym zginęło wielulotników francuskich. Lecz śmierć ś.p. Rajewiczanie ostudziła męstwa w szeregach powstańczych,przeciwnie ściskali oni zawzięcie swoją brońa z ich oczu bił święty ogień zapału.I już w następny dzień, gdy nadeszłyposiłki z Obornik https://pl.wikipedia.org/wiki/Obornikii Wągrowca https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C4%85growiec....Gdy 5 stycznia 1919r. przyszli doBudzynia powstańcy, zaraz się do nichprzyłączyłem. Pomagałem w organizowaniu powstaniai w dniu 8 stycznia 1919r.wziąłem czynny udział w bitwie podChodzieżą https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_o_Chodzie%C5%BC. W pierwszych dniach ćwiczyłem rekrutów w mustrze (znanej mi dobrze zSokoła) i uczyłem ostrego strzelania. Gdyprzy końcus tycznia nad oddziałami budzyńskimiobjął dowództwo pan podpór. Bartkowski,rozkazał mi, bym się zajął uzbrajaniemtworzącego sie II baonu 4 pułku Strzel.Wlkp. Uzbrojenie powstańców było podówczas marne.Większa część żołnierzy była uzbrojona wdubeltówki, pistolety, stare karabiny a nawetkapiszonki i teszyngi. Zacząłem jeździć doWągrowca, Poznania, Gniezna https://pl.wikipedia.org/wiki/GnieznoZwożąc różną broń, amunicję i częścizapasowe, a każdy wóz z bronią witalidzielni powstańcy z prawdziwą radością. Wtoku powstania uzyskałem z Wągrowca dwagranatomioty wraz z kilku pudełkami zpociskami, które objęła kompania rogozińska iużyła takowe pod Radwankami http://opatowka.blink.pl/old/dzieje-po-1918-roku/boj-pod-radwankami/. Nieco później z Gniezna dalszesześć, także każda kompania miała po dwagranatomioty. W Łabiszynie odbył się kursdla granatomiotników, przeprowadził go fachowiecpan Leonard Krukowski (obecnie major aktywny)w kursie uczestniczyło nas 17 ludzi....8 stycznia 1919 roku rychło rano poszła wiara nasza w trzech kolumnach pod dowództwempana Kowalskiego https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz_Kowalskina Chodzież, i tam niejako dokończyładzieła sławnego Bartka Sienkiewiczowskiegohttps://pl.wikipedia.org/wiki/Bartek_zwyci%C4%99zca. Poszli oni ochoczo i pod Chodzieżąna własnej ziemi otrzymali swój pierwszychrzest bojowy https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_o_Chodzie%C5%BC. Powiada przysłowie polskie, że ktomieczem wojuje od miecza ginie. Istotnietak jest, albowiem w toku owych walkzjawił się znowu poprzedniowzmiankowany lotnik i obsypał nas grademkul. Wtedy powstańcy już jakozwycięzcy skierowali swoją broń i po kilkustrzałach napastnika zestrzelili, który spadającna zmarzniętą ziemię poniósł śmierć namiejscu. O dziwne zrządzenielosu! Ten śmiały lotnik, który drwił sobiez powstańców i na wojnie światowej przezdługie miesiące, a może i lata napróżno był ostrzeliwany przezbaterie francuskie, ginie od lichej bronipolskiej: karabinu ręcznego. Chodzież zostałazdobyta krwawo, około 200 zabitych i rannychw tym kilku oficerów, między nimi poległkomendant Chodzieży von Stierkorb http://www.landesarchiv-bw.de/plink/?f=6-191546. Po naszej stronie straty wynosiły24 zabitych i rannych. Nazajutrzna rozkaz z Poznania https://pl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84wczesnym rankiem Polacy opuścili Chodzieżi powrócili do Budzynia, zaś oddziałyz dalszych stron odmaszerowały doswoich miejscowości tak, że w Budzyniupozostał tylko oddział rekrutujący się zmiejscowych ochotników. Ponieważw myśl układu w Chodzieży nie miałobyć żadnego
wojska, więc w rejonie budzyńskimpanował przez kilkanaście dni spokój. Wtym czasie napływ ochotników do Budzyniabył coraz liczniejszy i komendant rejonubudzyńskiego Lippok powierzył Czesławowi Hamlingowitworzenie kompanii budzyńskiej. Po zajęciu Chodzieżyprzez oddziały niemieckie, akcja wojenna odżyłana nowo. Z początku w pierwszej połowiestycznia 1919r. wysyłano patrole wywiadowczepod Chodzież, Radwanki https://pl.wikipedia.org/wiki/Radwanki_(wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie), Margonin https://pl.wikipedia.org/wiki/Margonini.t.d. lecz w drugiej połowie stycznia, gdy oddziałki zokolic zakwaterowały w Budzyniu na dobre,zaczęła rysować się linia frontu budzyńskiego,która biegła mniej więcej przez Ostrówkihttps://pl.wikipedia.org/wiki/Ostr%C3%B3wki_(wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie), Podanin https://pl.wikipedia.org/wiki/Podanin, Podstolice https://pl.wikipedia.org/wiki/Podstolice_(powiat_chodzieski), Radwanki, Sypniewo https://pl.wikipedia.org/wiki/Sypniewo_(powiat_chodzieski)i z małymi zmianami utrzymała siędo końca kampanii polsko-niemieckiejhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_wielkopolskie. Dnia 2 lutego1919r.w Radwankach padli dwaj pierwsi powstańcyz Budzynia ś.p. Jackowski iUrbański http://poznan.uw.gov.pl/groby-powstancow-wielkopolskich-w-budzyniu. Nad ciałami poległych pastwiono sięw bestialski sposób, piersibyły pokłute bagnetami jako przetak. Odtego czasu walki pod Budzyniem przybrałyna ostrości, w których Polacy zawsze utrzymaliswoje pozycje. W ciągłych utarczkach zwrogiem wiedliśmy boje ze zmiennym szczęściemi mieliśmy poważne straty w zabitych irannych. Padali najlepsi synowie Polski, leczOjczyzna może być dumną z ofiary życiaswoich synów, wszyscy padli godnie, bokażdy cios, każda rana były z przoduzadane, znać, że kroku dotrzymali . Pierwszychpoległych pochowano obok kościoła. Wielu poległychzabrały rodziny by ich pochować na swychcmentarzach parafialnych https://www.poznan.uw.gov.pl/grob-powstancow-wielkopolskich-w-budzyniu. Atoli przy owych walkach przeciwnicyjeszcze większe cięgi odbierali na dowódliczne mogiły poległych na niemieckich cmentarzach w Budzyniu, Chodzieży,Szamocinie https://pl.wikipedia.org/wiki/Szamocin, Pile i.t.d. Poza walkami orężnymipowstańcy musieli się mieć na bacznościprzed szpiegami i różnymi podejrzanymi indywiduamii takich przychwyconych osobnikóweskortowano do naczelnych władz na przesłuchy,a sądy polowe załatwiały ich niecne sprawki.
Drugi baon utworzony był zluźnych oddziałów, które już od początkupowstania walczyły na frontach.
Prawie wszytkie oddziały organizowałysię w swoich miejscowościach począwszy odkońca grudnia
1918r do połowy stycznia 1919r.wyłącznie z ochotników i to byłych żołnierzyarmii niemiekiej, a przybyły one do Budzyniaw styczniu względnie lutym, by wzmocnićfront budzyński. Z końcem stycznia 1919r.przyjechał do Budzynia oficer artylerii podpór.Bartkowski https://pl.wikipedia.org/wiki/Edmund_Bartkowski. Miał on rozkaz tworzeniaw naszym mieście batalionu piechoty. Lippokowizaś powierzono nieco później tworzenie Straży
Ludowej https://pl.wikipedia.org/wiki/Stra%C5%BC_Ludowa. Energiczny i rzutki oficer, któregopowstańcy cenili bardzo, zabrał się dopracy,i nieszczędząc trudu i mozołu w krótkimczasie uformował baon, który z początkumiał nazwę: Baon budzyński 4pułk. Strzel.Wielkopol. W skład baonu budzyńskiego weszły:1 komp. Rogozińska (później5 komp.)
komp. Gnieźnieńska (później 6 komp.)
komp. Budzyńska (później 7 komp.)
komp. Barcińska (później 8 komp.)
komp. komp.kulomiotów Wrzesińska (później II c.k.m.)
Kompanja Rogozińska pod dowództwemWiktora Skotarczaka https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiktor_Skotarczakod samego początku zasilała powstanie
Budzyńskie i przyczyniła się walniedo zdobycia samochodu opancerzonego pod Budzyniem.
Z kompanią Gnieźnieńską przybyłdo Budzynia podpór. Grabianowski https://forum.odkrywca.pl/topic/768045-kpt-stanis%C5%82aw-grabianowski-wujek-wojenka/. Do niej przyłączono II komp.Rogozińską i przyjęła nazwę drugiej kom. baonu budzińskiego później 6kompanji.Dowództwo nad 6 komp. Objął AntoniSkotarczak https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Skotarczak. Organizatorem i dowódcą kompanii budzyńskiej
później 7 komp.Był przez krótki czas Czesław Hamling,późniejszymi jej dowódcami byli: zastępca oficeraPolcyn i Wegner http://sppawlowozonskie.szkolnastrona.pl/art,384,powstanie-wielkopolskie-w-naszym-regionie. Organizatorami komp. Barańskiej późniejszej8 komp. byli: Zieliński, Franci Krukowski Leonard. Kompania Barcińskastaczała ciężkie boje pod Łabiszynem https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81abiszyn i Szubinem https://pl.wikipedia.org/wiki/Szubini tamże zdobyła 10 ciężkich kulomiotów,moc amunicji, kuchnię polową i wzięłado niewoli 70 jeńców https://pw.ipn.gov.pl/pwi/historia/przebieg-walk-powstancz/walki-na-frontach-powst/8656,Walki-na-Froncie-Polnocnym-miedzy-KCYNIA-i-LABISZYNEM-21-stycznia17-lutego-1919-.html. Dnia 22 lutego 1919r.komo.Barcińska odparła na froncie budzyńskimbardzo gwałtowny atak na Stróźewo https://pl.wikipedia.org/wiki/Str%C3%B3%C5%BCewo_(wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie).
Kompania Wrzesińska, późniejszy IIkomp. c.k.m. przybyła na odcinekbudzyński około 7 lutego 1919r. Organizatoremkomp. Kulomiotów był były oficer armii niemieckiejpodpór. Alojzy Nowak https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Nowak_(wojskowy). Pod jego dowództwem kompania c.k.m.zapisała się chlubnie w historii powstania.Usłyszawszy o toczącej się bitwie wgrudniu 1918r. pod Zdziechową(pow.Gniezno)https://pl.wikipedia.org/wiki/Walki_pod_Zdziechow%C4%85spieszy z Wrześni https://pl.wikipedia.org/wiki/Wrze%C5%9Bniaze swoją kompanią oddziałom gnieźnieńskimna pomoci przyczynił się do zupełnegozwycięstwa. Sukces zwycięstwa był olbrzymi, wziętodo niewoli 350 jeńców, w tym kilkuoficerów wraz z pułkownikiem i majorem,50 koni, 4 kuchnie polowe, 14 ciężkichkulomiotów, dwa pełne wozy z amunicjąi wszelki bagaż batalionu gnieźnieńskiego Heimatschutzu.Podporucznik Nowak objął dowództwo nad baonempo dowódcy Bartkowskim, a dowództwo nadkompanią objął sierżant Moellenbrek https://powstancy.wrzesnia-info.com/moellenbrock-tadeusz-maksymilian/.
Objąwszy dowództwo baonu pan podpór.Nowak dokończył i uzupełnił organizacjipodległych mu oddziałów. Energiczny, czujny ibardzo waleczny, troszczył się wiele opotrzeby swoich żołnierzy, to też żołnierzekochali go jak ojca i posłuch byłwielki. Żołnierzowi imponuje męstwo dzielnośći odwaga,
i te cnoty dowódcówporywają masy do wielkich czynów. W walkachpod Budzyniem komendant Nowak pilnował wytrwaleswego odcinka, odpierając częste ataki zaborców.Dowodził baonem przez blisko półtora rokui w bitwie pod Swisłocząnad Berezyną https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_nad_Berezyn%C4%85_(1920)został raniony.
Później śpieszy na Śląskhttps://pl.wikipedia.org/wiki/III_powstanie_%C5%9Bl%C4%85skiei zasila swymi zdolnościami i doświadczeniemPowstańców śląskich.
Do tworzącego się sztabuII baonu należeli:
Dowódca baonu podporucznik Bartkowski,później ppr.Nowak adiutant podpór. Mindak, lekarzdoktór Ledziński, później doktor Sikora. Sierżantsztabowy Hasiński, później Bolesław Skotarczak.
Podoficerowie broni Grzeczka Piotr
Podoficerowie komorowy Musiał
Podoficerowie aprowizacji Rychlewski
Podoficerowie łączności W.Skarbiński, później Wróblewski Józef
Płatniczy Pietraszak Kazimierzhttps://chodziez.naszemiasto.pl/powstanie-wielkopolskie-w-chodziezy-pietraszakowie-bracia/ar/c13-4365963
Wywiad Riibstick (alzatczyk).
Sanitariuszem przy czerwonym krzyżu,którego założycielką była pani Anna Weydemanowabył sierżant Kalkowski Michał (zginał nad Berezyną)
Drugi baon jak zresztą iinne baony 4pułku Strzel. Wlkp.(58p.p.) tworzył się na froncie, był stalew rejonie walk, niepokoił częstymi wypadaminieprzyjaciół, a po rozejmie gdy Heimatschutzsię zapominał usiłując niekiedy przełamać liniepolskie, był zawsze krwawo odpierany. Chociażoddziały II. baonu odpoczynku niezaznały, żołnierz był karny i uświadomiony,a zapał i chęć do boju były doskonałe.Cały pułk już na froncie Wielkopolskimwyróżnił się walecznością a nawet Niemcydoceniali czwartaków zwanych „DasGrosspolnische 4.eisernes Infanterie-Regiment". Pozakończeniu walk na zachodzie nasz baonbudzyński wraz z pułkiem w dniu 29lipca 1919r. wyrusza na Wschód, i policznych krwawych bojach zatrzymał się nadrzeką Berezyną. Tam to czwartacy zasłynęlize swej znajomości bojowej i nieugiętejwytrwałości bijąc często wielokrotnie liczniejszeformacje bolszewickie. To też wszędzie gdziepojawili się czwartacy, krasnoarmiejcy drżeliz strachu zowiąc nas „biały żelazny 4Pułk".
Po ciężkiej klęsce zadanej zaborcy,w dniu 8 stycznia 1919r. pod Chodzieżązostał zawarty układ, mocą któregomiasto Chodzież miało pozostać neutralnym iżadne wojska tak polskie jako i niemieckienie miały Chodzieży zajmować. Niestety, sąsiadnasz słowa nie dotrzymał i po kilkudniach Chodzież zajął. Dowództwo sił niemieckichw Pile, na które zresztą miała wpływokoliczna szlachta niemiecka, uznało Budzyń jakomiasto buntownicze. Postanowiono wysłać ekspedycjękarną, zająć Budzyń i znajdujących sięw nim insurgentem przykładnie ukarać! Insurgent,insurgentem jest to słowo więcej pospolitea oznacza ono niezadowolonych łazików, niespokojnychduchów, lub uzbrojone wałęsające się bandy.Z tego więc można sobie wyrobić sądco czekało nasz biedny Budzyń. W tymcelu sztab niemiecki opracował szczegółowy planzajęcia Budzynia. Sprowadzono więc artylerię,zatoczono działa na pagórki podanińskie, a na wysokiej pompie panaSprotty w Podaninie urządzono obserwację dlaartylerii. Artyleria miała za zadanie wczasie boju zamknąć ogniem zaporowym wszystkiewyjścia w kierunku południowym i nikogonie wypuścić z Budzynia. Istotnie, padłypociski przy bruku, wiodącym na dworzecw pobliżu młyna, inne w rejonie glinek,a nawet przy szosie z Budzynia doRogoźna. Ludzie, którzy znają artylerię wiedzą,iż wstrzelanie takowej jest łatwym, wystarczybowiem oddać dwa,trzy strzały a następnyjuż na pewno siedzi! Poza artylerią ściągniętodo Chodzieży dobrze uzbrojoną piechotę wsile podobno około 500 bagnetów (któranam się dała w znaki pod Podstolicamii Radwonkami) i na koniec sprowadzonociężki bojowy samochód opancerzony. Sprężynącałej akcji miał być właśnie ów pancernikhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Ehrhardt_E-V/4. Podług planu miał on się posunąćaż pod Budzyń, uderzyć na placówki polskie,a będąc już w kontakcie z Polakamimiał wystrzelić rakietę sygnałową. Na tąrakietę uważał obserwator artylerii w Podaninie. Na dany znak artyleriamiała otworzyć ogień zaporowy, a piechotaukryta w lesie wyjść do ataku iwraz z pancernikiem pohulać sobie w Budzyniu.Pamiętamy wszyscy te pohulanki piechoty pruskiejjeszcze z czasów wojny światowej. Hulałasobie w naszym nieszczęsnym Kaliszu https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaliszlub na Zachodzie w Belgii i Francji.O mającym na Budzyń nastąpić ataku wiedziałapono tutejsza ludność niemiecka, podejrzanymjest również fakt, że ówczesny komisarzobwodowy Gaudig(oficer rezerwy w randze kapitanaartylerii), będący stale pod strażą, wchwili gdy pękły pierwsze pociski armatniepod Budzyniem, wybiegł z biura, pobiegłna poddasze, i z okienka obserwował uderzającegranaty. Zanim pobiegł dozorujący go LeonStepczyński i sprowadził go do biura.Do jakiego stopnia lekceważono sobie siłypolskie niech posłuży fakt, że pewienoficer, hrabia Schwerin, który gdy w Chodzieżyz ciekawości wsiadał do pancernika i ponodo obsługi nie należał, to z publiczności,gdy jedna z pań zawołała, panie hrabio,niech pan pozostanie tutaj! Hrabia uśmiechającsię odpowiedział — chcę użyć przejażdżkido Budzynia. Dosłownie: Ich willbios eine Vergnügungsfahrt nachBudzyń unternehmen! Dowództwo polskie wiedziałocoś o owych przygotowaniach nieprzyjacielskich.Wiedzieliśmy wszyscy o artylerii, gromadzącejsię piechocie i o pancerniku, a nawet,że pono ich było więcej, a tolinie wiedzieliśmy kiedy i w jakim planienastąpi atak. Dla pewności placówki naszewszędzie wzmocniono, poza tym była małarezerwa w mieście, do której ja teżnależałem. Dnia szóstego lutego zagrzmiały armatypoza lasem i w tej chwili ponadBudzyniem ze świstem przeleciały pociski armatnie,nie wyrządzając żadnych szkód, ogień byłnieregularny. Pod wieczór ogień ustał inastała względna cisza. I owa ciszawywołała w Budzyniu niepokój i zdenerwowanie. Wielu żołnierzy zamiast bronićswego rodzinnego miasta, porzucili broń ibez powodu pouciekali do Rogoźna. Rzeczszczególna, że uciekali nawet ludzie tacy,którzy bezpośrednio z powstaniem nie mielinic wspólnego i ruchowi powstańczemu przyglądali się z okien.
Na szczęście późnym wieczoremprzyszły posiłki z Rogoźna i zajęły opuszczoneposterunki. Noc minęła
spokojnie. Lecz już z ranadnia 7 lutego 1919r. doszły do Budzyniawieści, że w dniu tym nastąpi atak.Szczupłe siły polskie na Okręgliku, nieposiadające ani jednego karabinu przeciwczołgowego,ani amunicji stalowej, postanowiłybronić Budzynia do ostatniej kropli krwi.Pod nadzorem doświadczonego z wojny światowejWiktora Skotarczaka z Rogoźna, poobu stronach szosy w laskach usadowilisię Powstańcy, zaś po prawej stronie szosyprzy kulomiocie dowódca ustawił młodego, dziewiętnastoletniegocelowniczego, strzelca dobrego, StanisławaKozłowskiego a jako taśmowego do pomocydodał mu Wikarjusza Szczepana.Powstańcy w piasku wygrzebali dołki izamaskowawszy się dobrze zielenią świerczynyczekali zaczajeni na przybycie wroga. O,nierówny to był podział sił! Po tamtejstronie potężny, dobrze uzbrojony, zemstą dyszącywróg, a po naszej stronie garstka około16 powstańców, którzy gotowi byli drogosprzedać swoje życie w obronie swoichukochanych zagonów piastowskich. O tak, nierównyto był podział sił, ale nad namipo naszej stronie czuwała wyższa siła.Wyższa moc! Było już dobrze z południaokoło godziny trzeciej, gdy z mroków leśnychwyłonił się szary, olbrzymi potwór stalowy.Jedzie, jedzie! Szeptali sobienasi żołnierze. Tymczasem potwór ostrożnie posuwałsię naprzód, i w odległości jednego stajaprzed Okręglikiem zwolnił biegu, i Powstańcymogli już dostrzec wyzierające z luk lufykulomiotów. W tej sekundzie nasz dzielnyKozłowski z Ryczywołu pociągnął za cyngielswego kulomiotu, mierząc w szparę, przezktórą patrzał sterujący pancernikiem szofer,i gdy kulomiot zagrał, za nim huknęływszystkie karabiny polskie. Z pancernika wystrzelonorakietę sygnałową, która wzięła kierunek zbytpoziomy, tak że obserwator artyleriiw Podaninie jej nie dostrzegł. Powstańcywyskoczyli z okopów i jakol wyrzucilisię ku pancernikowi a Napiecek rzuciłręczny granat, przy czym szybko opanowanopancernik. Jak się później okazało, jednaz kul polskich wystrzelona z kulomiotuzadecydowała o losie pancernika. A mianowiciewpadła ona przez szparę do wnętrza samochodui ugodziła śmiertelnie siedzącego przy sterzeszofera, dalsze kule, które wpadły przezszparę i lukę do kulomiotu zabiły dwóch,a jedna kula przebiła tarcz odrzutnikowąi rozerwała chłodnicę kulomiotu. Trafiony szoferpuścił kierownicę, przez co pancernik stoczyłsię do rowu, przy czym w montowanei do strzału przygotowane kulomioty naskutek pochylenia pojazdu otrzymały inny kieruneki w momencie nie były stosowne dostrzelania. Odważny hrabia Schwerin wychyliłsię z pancernika i ogniemz parabelli https://pl.wikipedia.org/wiki/Pistolet_Parabellumusiłował powstrzymać ruszających do atakuPowstańców, lecz śmiały i spokojny Kozłowskiwziął go na muszkę i hrabiaprzeszyty sześcioma kulami padł martwy naziemię. Po opanowaniu pancernika Powstańcy zdumieniswoim czynem szeptali, cud, to cud! Istotnie dał się w tym wydarzeniuwyczuć palec Boży,
i ten palec Bożytchnął pewien lęk napiechotę nieprzyjacielską,stojącą w lesie tak, że ci zahartowani wojowicy zpod Verdunu https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Verdun, Marny https://pl.wikipedia.org/wiki/II_bitwa_nad_Marn%C4%85i Soissonu https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Soissons_(1918)nie przyszli pancernikowi z pomocą, iw panicznym strachu cofnęli się, spieszniedo Chodzieży. Jeden, jedyny żołnierz zobsługi pancernika zdołał zbiec, lecz jakpóźniej nas doszły wieści, zmarł on ponow szpitalu z odniesionych ran, inni poleglia drugi szofer dostał się do niewoli.Po stronie naszej nie było żadnych strat.
Podaję nazwiska poległych. (Niemców)
Poległych wojowników zwyczajemrycerskim z honorami wojskowymi pochowano natutejszym cmentarzu ewangelickim. Łupem naszymstał się cały i nieuszkodzony pancernik,o którego ściany kule odbiłysię jak groch o deskę. Kierowało nimdwóch szoferów, a na dachubyła umieszczona wieża podobna do kopuły,w której były luki do strzelania. Wpancerniku był znaczny materiał i to:
Tak więc oto dzięki niespożytejsile ducha i wiary w własne siły,nasi Powstańcy ocalili Budzyń i tym samym dalsze okolice od groźnejinwazji zaborcy! I ten szary Powstaniecdumny ze swoich zwycięstw,
nie wyciągnął rękipo zapłatę, ale skwapliwie szlakami swoichojców podążył na wschód, daleko hen, ażnad Berezynę https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_nad_Berezyn%C4%85_(1920)uwalniać tamtejsze zagony piastowskie zpodpanowania rosyjskiego. A musiał się borykaći walczyć w bardzo trudnych warunkachmaterialnych i higienicznych. I choć wszygo gryzły i mróz siekł jego ciało,on nie ustawał w swojej zbożnej pracyi pomnażał stale chwałę Ojczyźnie. Częstoteż, niestety, o bardzo często, dlategobiedaczka zabrakło kawałka chleba i wiązkisłomy na nocleg. Wielu też z pośródnich strudzonych i znękanych przykryła mogiła,a miejsca ich spoczynku, znajdujące sięczęściowo po tamtej stronie granicy, sądziś opuszczone i zaniedbane. Nikt nieidzie odwiedzić ich samotnych
mogiłek, żadna litościwa duszanie przyklęknie i nie westchnie nad ichzapadłymi grobami. Oj, ciężki jest lospowstańca, tułacza! Cześć Wam Bohaterowie,cześć Waszym prochom, niechże ta ziemia, za którąswoje życie oddaliście wofierze, lekką Wam będzie!
Mają niektóre miasta polskie swojehistoryczne miejsca otoczone aureoląchwały i sławy!
Maje Lwów https://pl.wikipedia.org/wiki/Lw%C3%B3w,Kraków https://pl.wikipedia.org/wiki/Krak%C3%B3w,Warszawa https://pl.wikipedia.org/wiki/Warszawa,Ostrołęka https://pl.wikipedia.org/wiki/Ostro%C5%82%C4%99kaszczyci się sławny mmiejscem Wrześniahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Wrze%C5%9Bnia, Książ https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC_(Wa%C5%82brzych), Łabiszyn https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81abiszyni inne miejscowości. Lecz takie miejscehistoryczne i sławne posiada takżenasze miasteczko Budzyń, a miejscem tymjest nasz Okręglik z figurą Matki
Boskiej. To poważne, zacisznemiejsce jest czczone i chętnie odwiedzane przez tutejszą ludność budzyńską.Jeszcze w czasie powstania, ilekroć szliszosą Powstańcy i choć po drodze śpiewalipopularną piosnkę o pancerniku, to gdysię zbliżali do figury, wtedy milkli,zdejmowali czapki i oddawali cześć świętymumiejscu. I tą cześć można najlepiej zaobserwowaćw czasie procesji dni krzyżowych. Najliczniejszeprocesje bywają na Okręgliku. Biorą wtej procesji udział stany, idą młodzii starsi a nawet staruszkowie O kijaszkachw ręku podążają coby tamna Pagórku pomodlić się. A w dobiedzisiejszej pobożne niewiasty i dzieci sadzątam kwiaty i przyozdabiają figurę w zieleńi girlandy.
Drogi bracie Powstańcze Wojaku! Jeżeli w tych ciężkichczasach nawiedzi cię nieszczęście i obarczonykłopotami będziesz przypadkiem przechodzić przezOkręglik, obok owego miejsca Chwały iSławy, to zatrzymaj się na chwilkę, achoćby tylko na jedną minutę, i przypomnijsobie te wielkie momenty, gdy niegdyśna tym miejscu składałeś swoje życie naołtarzu Ojczyzny i własną piersią zastawiałeśBudzyń. A następnie z wiarą spojrzyj napagórek ku figurze naszej Królowej. AOna, jak ongiś, tak też i w dobieteraźniejszej wzmocni i pokrzepi twego duchatymi słowy:
Przechodniu smutny, bądźw Bogu ufny!
zbrojowniczy II batalionu4-go Pułku Strzelców Wielkopolskich(58p.p.)Piotr Grzeczka